Gwarki czczone

Gwarek czczony, gwarek (Gracula religiosa) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny szpakowatych (Sturnidae), zamieszkujący południową Azję od Indii i Cejlonu po Malezję i Indonezję. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Karol Linneusz w 1758. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Gracula religiosa. Jako miejsce pochodzenia holotypu wskazał Azję; autorzy Handbook of the Birds of the World zawężają ten obszar do Jawy. Systematyka w obrębie gatunku niejasna, kilka podgatunków (indica, robusta i enganensis) traktowanych jest przez niektóre ujęcia systematyczne jako odrębne gatunki. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny uznaje 7 podgatunków. Autorzy Handbook of the Birds of the World wyróżniają jeszcze podgatunek G. r. miotera, mający występować wyłącznie na wyspie Simeulue.

Podgatunki i zasięg występowania

Gwarek czczony występuje w zależności od podgatunku:

• G. r. peninsularis – wschodnio-środkowe Indie.
• G. r. intermedia – północne Indie do południowych Chin, Indochiny i Tajlandia.
• G. r. andamanensis – Coco, Andamany i Nikobary.
• G. r. religiosa – gwarek czczony – Półwysep Malajski, Sumatra, Jawa, Borneo i pobliskie wyspy.
• G. r. batuensis – Wyspy Batu i Wyspy Mentawai (zachodnia część Sumatry).
• G. r. palawanensis – Palawan (zachodnie Filipiny).
• G. r. venerata – gwarek floreski – Lombok do Aloru (Małe Wyspy Sundajskie).
• G. r. indica – gwarek malabarski – południowo-zachodnie Indie, Sri Lanka
• G. r. robusta – gwarek wielki – dwie wyspy u wybrzeża Sumatry – Banyak i Nias
• G. r. enganensis – gwarek turkusowy – wyspy Sumatry

Gwarki introdukowano na Florydę, Portoryko i Hawaje. Populacja wprowadzona na Wyspę Bożego Narodzenia nie przetrwała. Nie jest pewne pochodzenie gwarków czczonych na Wyspie Świętej Heleny. Wiadomym jest, że zbiegłe z niewoli gwarki są w stanie długo przeżyć na wolności.

Morfologia

Długość ciała wynosi 27–31 cm, masa ciała 161–229 g. Większość upierzenia gwarków czczonych jest czarna, połyskliwa. Broda, gardło, szyja, płaszcz, grzbiet i brzuch wykazują fioletową opalizacją. Kuper i górna część piersi pokryte są brązowym nalotem, do tego mienią się na turkusowo, podobnie jak tył brzucha. Skrzydła czarne, jedynie barkówki i lotki II rzędu fioletowo połyskują. Lotki 3–9P mają u nasady białą plamę, zależnie od pióra różnie położone. Ogon krótki, czarny, o prostokątnym kształcie. Pod okiem obecny jest płat nagiej, żółtej skóry, wąsko oddzielony od płata ciągnącego się od tyłu oka po kark, gdzie przechodzą w przydatki głowowe. Dziób duży, mocno wygięty wzdłuż górnej krawędzi dzioba, zagięty na końcu. Ma barwę czerwoną, jedynie koniuszek jest żółty. Tęczówka brązowa. Nogi są stosunkowo mocno zbudowane; ubarwione żółto (odcień żółcieni chromowej). U osobników młodocianych nie występuje połysk na głowie i brzuchu, na grzbiecie jest natomiast mocno ograniczony.

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia gwarków czczonych są różnorodne obszary o wysokiej wilgotności i częstych opadach, szczególnie na skraju lasów wiecznie zielonych lub tych z drzewami częściowo zrzucającymi liście. Niekiedy odnotowywane są również w lasach z drzewami zrzucającymi liście. Przeważnie występują na wysokości 300–2000 m n.p.m., ale stwierdzano ich obecność i na poziomie morza. Występują również w dżungli, jednak rzadziej, niż na skrajach lasów, przecinkach czy w świetlistych lasach. Niekiedy odwiedzają namorzyny oraz tereny upraw, szczególnie jeśli wykorzystuje się tam kwitnące duże drzewa do zacieniania kawowców – na przykład na Małych Wyspach Sundajskich^[8]. Gwarki czczone żywią się głównie owocami, jagodami i nasionami, jedzą również nektar, owady i inny niewielki pokarm zwierzęcy – nawet małe jaszczurki. Z owoców wybierają najchętniej figi, choć zakres zjadanych przezeń owoców jest dość szeroki; zjadają jednak owoce nie większe, niż 2 cm średnicy. Zdarza im się szybko połykać kilka owoców, a później zwracać pestki. Spożywany nektar pochodzi z kwiatów Salmalia, Bombax, koralodrzewi (Erythrina), Grevillea i Helicteres isora. Jaszczurki i owady są jedzone głównie podczas odchowu młodych.

Lęgi

W Indiach okres lęgowy trwa od kwietnia do lipca, w południowo-wschodniej Azji od września do lipca (w Tajlandii od stycznia do lipca, w Malezji od lutego do lipca). Gwarki czczone gniazdują w dziuplach w wysokich drzewach położonych co najmniej 10 m nad podłożem. Wybierają drzewa położone na skraju lasu, na przecinkach i izolowanych zadrzewieniach na obszarach upraw. W dziupli, przeważnie głębokiej na około 0,5 m, obydwa ptaki z pary budują proste gniazdo z niewielkich gałęzi, liści i piór. Zniesienie liczy 2 lub 3 jaja, rzadko jedno. Skorupka ma barwę niebieską, jasnoniebieską i niebieskozieloną, pokrywają ją czerwonobrązowe i czekoladowobrązowe plamki. Wysiadywanie trwa 13–17 dni, biorą w nim udział obydwa ptaki. Młode są karmione poprzez zwracanie pokarmu lub przynoszenie go w dziobie. Młode są w pełni opierzone po 25–28 dniach życia.

Status i ochrona

IUCN uznaje gwarka czczonego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) od 2016 roku (stan w 2018). Dwa podgatunki są klasyfikowane jako osobne gatunki. Gwarek wielki (G. r. robusta) w 2016 i 2017 został sklasyfikowany jako gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem (CR, Critically Endangered). Zagrożeniem dla tych ptaków jest nielegalny ich odłów celem umieszczenia w niewoli. Mogą być nawet bardziej pożądane przez kłusowników, niż gwarki czczone innych podgatunków ze względu na swój duży rozmiar^[10]. Gwarek floreski (G. r. venerata) w 2016 został sklasyfikowany jako gatunek zagrożony wyginięciem (EN, Endangered). W 1992 wpisano gwarka czczonego do Załącznika III CITES, a w 1997 do Załącznika II. W Azji gwarki czczone to popularne ptaki ozdobne, cenione za zdolność do naśladowania dźwięków. W Indiach eksport gwarków został zakazany w 1972, jednak ptaki są nadal łapane, najpewniej na hadel wewnątrz kraju. W Mjanmie zabronione prawem jest łapanie, przetrzymywanie, nabywanie i sprzedaż gwarków; w 2005 oceniono jednak, że prawo to jest słabo egzekwowane. W 2002 i 2003 donoszono o eksportach gwarków z kraju. Na Sri Lance w 2005 zauważono pewną liczbę gwarków trzymanych jako zwierzęta domowe na terenach wiejskich, jednak nie stwierdzono międzynarodowego handlu. Podobna sytuacja miała miejsce w 2003 w Kambodży, gdzie trzymano gwarki jako zwierzęta domowe, zaobserwowano jedynie marginalny handel. Szczególnie silne spadki liczebności odnotowano w Chinach, Malezji, Tajlandii i Indonezji.

W kulturze

W mitologii indyjskiej gwarki czczone uchodzą za ptaki święte. Według wierzeń indyjskich w ich ciała wstępują dusze zmarłych. Są to popularne zwierzęta domowe, przez mieszkańców Indii uczone powtarzania świętych słów. Są również symbolem wierności i miłości małżeńskiej. Za ptaki stanowe uznano je w stanach Chhattisgarh i Meghalaya. O gwarkach czczonych wspomina zbiór bajek Pańćatantra – gwarki i papugi są zamykane w klatkach, gdyż wypowiadają słowa, natomiast niemądre czaple cieszą się wolnością, bo ich milczenie jest kluczem do sukcesu. O gwarku czczonym wspomniał Claudius Aelianus w O właściwościach zwierząt. Na subkontynencie indyjskim miały żyć ptaki, które były wielkości szpaka, podobnie do nich pokrywało je wiele barw, były inteligentniejsze od papug i nie mogły znieść pobytu w niewoli woląc głodować, niż jej się poddać. Mieli je spotkać starożytni Macedończycy, którzy osiedlili się w okolicach Bucefalii i Cyropolis. Gwarki czczone były przedstawiane na znaczkach pocztowych: w Indonezji (1993, 2010, 2015), Laosie (1995), Tajwanie (2000), Tanzanii (2001), Tajlandii (1967), Wietnamie(1978).